Ode aan het verborgene

Grillig en grappig, ongepolijst en ongemakkelijk

Ode aan het verborgene

Door: Lisa Bouyeure​
Foto: Sofie Knijff

Hoe klinkt kotomuziek van de zeventiende-eeuwse componist Katsuhashi Kengyo? Makiko Goto zit op haar knieën en bespeelt de dertien snaren van het houten, traditioneel Japanse instrument dat voor haar op de grond ligt. De makers van theatergroep De Warme Winkel vroegen de kotospeelster om mee te doen met hun nieuwe voorstelling Tanizaki, over de Japanse schrijver en Nobelprijswinnaar Junichiro Tanizaki (1886-1965).

Grillig en grappig, ongepolijst en ongemakkelijk, met schurende dialogen, chaotische decors en een voorliefde voor improvisatie, zo kan het non-conformistische theatercollectief worden getypeerd. Vrijheid is het grootste goed van de vier makers, die zich graag helemaal onderdompelen in een geschiedkundig onderwerp. Gavrilo Princip bijvoorbeeld, de moordenaar van Franz Ferdinand die onbedoeld het startschot voor de Eerste Wereldoorlog gaf. Maar de geschiedenis wordt altijd teruggekoppeld naar het heden. ‘Als de esthetiek en etiquette ver van ons af liggen, kunnen we makkelijker naar ons eigen thema op zoek’, vertelt Mara van Vlijmen, een van de oprichters van De Warme Winkel. De makers specialiseerden zich in een nieuw toneelgenre dat de oeuvrevoorstelling gedoopt werd, waarin een kunstenaar en diens werk, leven en omgeving centraal staan. Zo maakten ze een reeks over Oostenrijkse kunstenaars uit het fin de siècle, zoals de dichter Rainer Maria Rilke, schrijver en dramaticus Thomas Bernhard, en Alma, de vrouw van componist Gustav Mahler. ​

Zowel het beroemde boek Utopia als de televisieserie Expeditie Robinson fungeerde als ideologische leidraad.

Maar wie historisch correcte toneelstukken verwacht waarin slaafs de geschiedenis wordt gevolgd, komt bij De Warme Winkel bedrogen uit. Voor Viva la Naturisteraçion!, een stuk over nudisme in samenwerking met De Utrechtse Spelen, fungeerde zowel het beroemde boek Utopia (1516) van Thomas More als de televisieserie Expeditie Robinson als ideologische leidraad. De acteurs stonden het grootste deel van de voorstelling, die met de minuut grimmiger werd, poedelnaakt op het podium – het publiek vertrok met een hoofd vol vragen.

De naam van het eigenzinnige collectief, dat in 2002 officieel werd opgericht en zich sinds 2013 aan de stad Utrecht verbindt, ontstond al toen Van Vlijmen en Vincent Rietveld in het eerste jaar van de Toneelacademie Maastricht samen stukken begonnen te maken. Ward Weemhoff en Jeroen de Man sloten zich later aan. In december werd De Warme Winkel alliantiepartner van Toneelgroep Amsterdam, die de groep op zakelijk gebied ondersteunt. 

De acteurs stonden het grootste deel van de voorstelling, poedelnaakt op het podium. 

Vanwege de angst om in herhaling te vallen wordt altijd in een andere samenstelling gespeeld. Dat kan met gastacteurs zijn, of juist met een kleine delegatie van De Warme Winkel. Tanizaki maakten Rietveld, Van Vlijmen en Weemhoff  voor het eerst met zijn drieën, zonder De Man, die tijdelijk buiten de deur speelt. Van Vlijmen: ‘Die pluriformiteit is ons heel dierbaar. We willen veel verschillende dingen doen voor afwisselend publiek en in steeds andere bezettingen.’ Zo speelden ze voorstellingen in het Engels en het Duits, en reisden ze in 2013 door heel Europa met We are your friends.

Het schrijfproces verloopt anders dan bij de meeste theatergroepen. ‘We schrijven niet in de klassieke zin van het woord, maar communiceren met acts en improvisaties’, licht Van Vlijmen toe. De eerste drie weken van de repetitieperiode wordt er vooral veel bedacht; daarna begint het schrappen en ordenen. Onderwerpen voor nieuwe stukken worden voorgedragen tijdens spreekbeurtavonden. ‘Die verlopen redelijk middelbareschoolachtig’, lacht Van Vlijmen. ‘Het doel van zo’n spreekbeurt is om de anderen van een bepaald onderwerp, concept of thema te overtuigen.’ Weemhoff: ‘Per jaar komen er tientallen projecten voorbij, waarvan de meeste vroegtijdig sneuvelen. Mara kwam dit keer met Tanizaki op de proppen.’

In het westen denken we vanuit het licht - in Japan vanuit de schemer.

Het essay Lof der schaduw (1933) werd het vertrekpunt voor de nieuwe voorstelling. ‘Het is een ode aan het verborgene, geschreven in een tijd dat Japan in rap tempo verwesterde’, aldus Van Vlijmen. ‘In het Westen gaat alles over licht vangen, het individu. Voor realitytelevisie gebruiken ze bij wijze van spreken infraroodcamera’s tussen de lakens. Toen ik afgelopen zomer een poster van Radio 538 zag – met twee meisjes die suggestief aan een grote bockworst likken – dacht ik: dit is een goed moment voor zo’n ode aan het verborgene.’ Ook uit ander werk van Tanizaki werd geput, zoals zijn beroemde roman De Sleutel (1956). Het verhaal is opgebouwd uit fictieve dagboekfragmenten van een uitgeblust getrouwd stel. Weemhoff: ‘Als ze tegenover elkaar zitten drinken ze stilzwijgend thee, maar in hun dagboeken doen ze al hun verborgen fantasieën en seksuele verlangens uit de doeken.’ ​

Aan iedere voorstelling gaat veel research vooraf. ‘Voor Tanizaki hebben we allerlei documentaires over Japans theater gekeken, zoals het traditionele noh-theater’, vertelt Van Vlijmen. ‘En bunraki, dat is poppentheater waarbij meerdere in het zwart geklede mensen één pop bespelen.’ Net als altijd interviewde het gezelschap ter voorbereiding muzikanten, vertalers en allerhande kenners om tot de kern van het onderwerp te komen. Dit keer vond zo’n sessie voor het eerst in het openbaar plaats. Nadat warme sake en wasabinootjes waren uitgedeeld aan het publiek, ondervroegen de drie makers in Het Huis Utrecht kunsthistoricus Jan Derk van den Berg en prof. Dr. Ivo Smits, japanoloog aan de Universiteit Leiden. Makiko Goto speelde koto en zong. De belangrijkste conclusie van de avond: In het Westen denken we vanuit het licht – in Japan vanuit de schemer. Of zoals Tanizaki-fan Rudy Kousbroek het ooit verwoordde: Japan is mooi wanneer het licht uit is.​

De voorstelling Tanizaki reist door Nederland en België en sluit van 12 t/m 16 mei af in Frascati. 

www.dewarmewinkel.nl
www.lisabouyeure.nl

TANIZAKI
De warme winkel

di 12 t/m za 16 mei


DE WARME WINKEL

De Warme Winkel combineert een grote liefde voor geschiedenis en cultuur met een fascinatie voor ons eigen onoverzichtelijk tijdsgewricht. De afgelopen jaren maakte het gezelschap furore met een nieuw toneelgenre: oeuvrestukken. Voorstellingen waarbij het volledige werk, biografie en tijdperk van een kunstenaar op onnavolgbare wijze tegen het canvas van het heden wordt gesmeten. In humorvolle en eclectische toneelavonden gaan verwondering, schoonheidsbeleving, perversie en engagement vaak hand in hand.

Een geestverkwikkende voorstelling vol Japanse nuance

Zacht ritselend rijstpapier, stil glijdende verfpenselen en ongekend subtiele lichtinvallen… De Warme Winkel is als een blok gevallen voor het werk van de Japanse schrijver Junichiro Tanizaki. Omdat het een sluimerend gemis in onze eigen tijd voelbaar maakt, een gemis aan fijnzinnige overpeinzingen, esthetiek en de vrijheid die een strenge traditie meebreng. Het werk van Tanazaki (1886 – 1965) weerspiegelt de Japanse zoektocht naar een culturele identiteit in een snel veranderende tijd, een thema dat de groep op het lijf geschreven is. Welkom in een wereld van bamboe windvangers, geheimzinnige erotiek en subtiele sociale omgangsvormen.

concept & spel ​Vincent Rietveld, Mara van Vlijmen, Ward Weemhoff e.a. ​

TANIZAKI
De Warme Winkel
di 12 t/m za 16 mei
Frascati 1, 20:30
€17/ €13,50
theater

Grillig en grappig, ongepolijst en ongemakkelijk, met schurende dialogen, chaotische decors en een voorliefde voor improvisatie, zo kan het nonconformistische theatercollectief worden getypeerd. 


De Volkskrant over Tanizaki****

De Theaterkrant over Tanizaki****