Een scharrelende waarheid

tekst Sarah Meuleman beeld Anna van Kooij

'De vraag is niet: willen we de waarheid kennen, maar als we de feiten kennen, weten we de waarheid dan?'

Een eend. De lezers in Ibsens tijd hadden er nogal wat moeite mee. Zijn metafoor van de waarheid als een wilde eend, eentje die op zolder is weggestopt om te scharrelen op stro en te zwemmen in een teiltje, hunkerend naar de buitenlucht.

In de regie van Maren Bjørseth is de waarheidsbrenger een lange, tengere acteur met vettige krulletjes en een net te hoge stem: waarheidsapostel Gregers (subliem vertolkt door Thomas Höppener) die er koste wat het kost voor wil zorgen dat elk duister geheim van het gezin Ekdal wordt ontsluierd.

Familie
Ibsen zelf schreef in zijn notities over dit stuk: het gaat niet over liefdesverdriet, maar over familieverdriet. Elke familie heeft geheimen, willen we ze weten of prefereren we de leugen als die misschien niet beter, maar leefbaarder is dan de werkelijkheid? Ofwel: kan een leugen waardiger dan de waarheid zijn?

In deze tijd klinkt elke vraag naar waarheid als een krakende plaat. De stelling van Jean Baudrillard en zijn postmoderne collega’s dat er niet één waarheid bestaat, maar vele, is in ons collectieve bewustzijn geslopen. Baudrillard stelde: de werkelijkheid is te duidelijk om waar te zijn. Maar ook Friedrich Nietzsche schreef veel eerder: er zijn geen feiten, alleen interpretaties. De vraag is dan ook niet: willen we de waarheid kennen, maar als we de feiten kennen, weten we de waarheid dan?

Muzikaal thema
In de dromerige soundscape van Bjørseths De wilde eend  zit een melodie die veel weg heeft van het muzikale thema uit The Killing, de Deense successerie waar broeierige familierelaties en geheime verlangens aflevering voor aflevering worden afgepeld. Dergelijke verslavende whodunnit series stuwen naar een onthulling en suggereren dat wanneer de feiten boven tafel zijn, de waarheid zich openbaart. Dan is alles duidelijk, opgelost en goed. Ze geven de kijker dat bevredigende gevoel van closure. We weten het nu. Wie het heeft gedaan. Hoe het werkelijk zit.

Ibsen geeft ons, zoals The Killing, een einde. Hij kon niet anders, het is een voorstelling, het publiek moet weer naar huis. Lastig, want de waarheid is veel dingen, maar nooit een oplossing of slot. Net als de leugen is ze eindeloos.

In de voorstelling wordt gezongen: shut the door, keep out the devil. Alsof de waarheid een griezelig figuur is die een drempel overschrijdt, die je kunt binnenlaten of buiten houden. De vraag: willen we de waarheid kennen, is verleidelijk. Was het maar een gesloten vraag, een kom binnen, of scheer je weg!

Waarheid?
Ik ken mijn familiehistorie en ik ken haar niet. Ik ken de feiten en heb een waarheid die voortdurend verandert, eentje die scharrelt en wroet, net als Ibsens eend. Die waarheid is niet onthulbaar, maar waggelt ergens tussen feit en fictie in, tussen schaamte en waardigheid.

In Ibsens voorstelling krijgen we de ‘wilde eend’ uiteindelijk nooit te zien. In Bjørseths  fantasierijke bewerking wordt het bedreigde dier voorgesteld als een ballon; een grote blauwe ballon, zo licht en zo bol dat hij uiteindelijk onvermijdelijk knapt.

De ware vraag is: en dan?

Sarah Meuleman is schrijver van de psychologische roman ‘De zes levens van Sophie’, programmamaker en journalist.  sarahmeuleman.com

De wilde eend speelt nog t/m 6 november in Frascati en is t/m 30 november op tournee

Klik hier voor meer info en tickets